مقدمه :

اعتقاد به وجود دو نوع غیبت برای حضرت مهدی عج :

کتاب حاضر خلاصه کتاب غیبت کبری بوده و شامل 207 صفحه و در سه بخش می باشد که در ابتدا دو نوع برداشت از نظر روایات را مورد بررسی قرار می دهد:

برداشت نخست که موافق عقیده غیرامامیه است و برداشت دوم که از ضروریات مذهب امامیه است بر مبنای اعتقادی که آن حضرت دارای دو غیبت مجزا و متفاوت از یکدیگر می باشد شکل گرفته است.

تفاوت های بین دو غیبت بصورت خلاصه عبارتند از :

1)طولانی تر بودن زمان غیبت کبری نسبت به زمان غیبت صغری

2) منقطع شدن نیابت خاصه در دوران غیبت کبری برخلاف زمان غیبت صغری که نواب خاصه، واسطه بین مردم و آن حضرت بودند.

3) پایان یافتن غیبت صغری با درگذشت چهارمین نایب خاص حضرت مهدی علیه السلام و خاتمه غیبت کبری با ظهور آن حضرت

4) افزون بودن نسبی تعداد دیدارکنندگان آن حضرت در غیبت صغری در مقایسه با دوران غیبت کبری                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                           

فواید وقوع غیبت صغری :

1)روایات فراوان مربوط به تولد و وجود حضرت مهدی علیه السلام تایید گشت.

2)بر مردم روشن گشت که با وجود چهار نایب خاص و امکان دسترسی به آن حضرت، در مورد برنخاستن جهت یاری آن حضرت، مردم مقصر هستند، نه آنکه پنهان بودن آن حضرت از دیدگان، عذری باشد برای عدم یاری نمودن مردم.

3)با وقوع غیبت صغری و ارتباط مردم با آن حضرت از طریق نمایندگان مخصوص و همچنین صدور توقیعات از سوی آن حضرت، امکان شناخت امام زمان که امری لازم و واجب و شرط قبولی سایر عبادات است، برای مردم آن دوره فراهم گشت.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                             

تقسیم بندی روایات مربوط به غیبت :

دسته اول: روایاتی که دلالت بر غیبت صغری دارند، که شامل تمامی اخبار مربوط به نواب اربعه، مخالفین و منحرفین، توقیعاتصادر شده از ناحیه حضرت مهدی علیه السلام و روایات حاکی از ملاقات آن حضرت از هنگام تولد تا پایان غیبت صغری می گردد.

تعریف غیبت کبری و ویژگی های آن :

در بخش مقدمه کتاب آمده: غیبت کبری در سال 329 هجری با پایان یافتن نیابت خاصه و با اعلام رسمی خود حضرت مهدی علیه السلام شروع گشته و با ظهور نورانی آن حضرت خاتمه می یابد.

سه ویژگی ذکر شده برای غیبت کبری شامل موارد ذیل است :

1)قطع ارتباط کامل

2)حاکمیت ظلم و جور در زمین

3)شدت امتحان الهی

بخش اول :

تاریخ زندگی حضرت مهدی علی السلام در دوران غیبت :

نویسنده دو نظریه در این بخش در مورد چگونگی پنهان شدن آن حضرت از دیدگان مردم و در امان ماندن از چنگال ستمگران بیان می کند:

1)نظریه پنهانی جسم

2)نظریه پنهانی شخصیت

با اثبات نظریه دوم و ردّ نظریه اول دو دلیل و برهان طبق روایات مطرح شده و در نهایت پاسخ اشکالات وارد بر نظریه دوم توضیح داده می شود.                                                                                             

سپس چهارعامل که راه رسیدن و یا ضرر رساندن به آن حضرت را مسدود میکند را شرح میدهد :

1) عدم آگاهی دوست و دشمن از چهره و هیئت جسمانی آن حضرت

2) انکار وجود آن حضرت اط سوی مکاتب دیگر

3) رسوخ نظریه اول در ذهن بسیاری از پیروان آن حضرت

4) عنایت خداوند نسبت به آن حضرت و حفاظت از ایشان برای روز موعود

در فصل 2 این کتاب، وظایف حضرت مهدی علیه السلام در دوران غیبت و در فصل 3 زندگی خصوصی آن حضرت که شامل همسر و فرزندان طبق اخبار و آیات و روایات مورد بررسی قرار می گیرد.

امکان دیدار با آن حضرت و کیفیت وریارویی و فایده ملاقات مردم از موارد مفصلی است که در فصل چهارم این کتاب به آن پرداخته می شود.

در فصل پنجم، نامه نگاری آن حضرت با شیخ مفید و بررسی سند این توقیعات بصورت مشروح بیان می گردد.

در آخرین فراز از نامه آن حضرت به شیخ مفید، در مورد علت غیبت چنین می فرمایند:

پس ما را از شیعیانمان دور نمی دارد مگر اخبار ناگوار کردارهای ناپسند و ناخوشایند آنان که به ما می رسد.

این فراز علاوه بر آنکه گویای اشراف آن حضرت بر احوال ماست، بیانگر این نکته است که غیبت آن حضرت، با گناهان مردم رابطه مستقیم دراد و این گناهان علاوه بر اینکه موجب ناراحتی و تاسف آن حضرت می گردد، سبب طولانی شدن غیبت و تاخیر در امر ظهور نیز می باشد.                                                                                                                                                                                                        

در قسمت دیگری از نامه می خوانیم :

اگر شیعیان ما در راه ایفای پیمانی که بر دوش دارند همدل می شدند، میمنت ملاقات ما از ایشان به تاخیر نمی افتاد!

بخش دوم :

تاریخ انسانیت در دوران غیبت کبری :

در فصل اول این بخش نویسنده به تشخیص روایات مربوطه و روش فهم آنها می پردازد و سپس اشکالات مربوط به سند روایات از قبیل: جعل و وضع حدیث، نقل مضمون حدیث، اشتباه در ثبت الفاظ حدیث و روش حل اشکالات مربوط به سند روایات و دلایل وجود این پیچیدگی ها را مطرح می کند.

در این قسمت مهمترین منشاء های موجود در روایات بیانگر حوادث آینده چنین بیان می شود:

1) بیان رمزگونه و مجمل احادیث                                 

2) مصداق های مختلف احادیث

در فصل دوم ، وضعیت دینداری افراد جامعه در دوران غیبت و میزان پایبندی آنان به عقاید و احکام اسلامی از دو دیدگاه مورد بررسی قرار می گیرد: دیدگاه نخست، طبق قواعد عمومی و دیدگاه دوم، طبق اخبار و روایات.

در فصل سوم ، نویسنده وظایف راستین اسلامی در دوران غیبت، اعم از پذیرش وجود و امام حضرت مهدی علیه السلام، انتظار فرج، پایبندی به احکام و تعالیم حقیق اسلام و موضع گیری و عکس العمل مناسب در مقابل ظلم و فساد را ذکر می کند.

از منظر این کتاب منتظر حقیق کسی است که دارای سه ویژگی باشد :

نخست اعتقاد صحیح و درست نسبت به مفهوم انتظار داشته باشد یعنی بداند که از ضروریات مذهب امامیه اعتقاد به وعده تخلف ناپذیر الهی مبنی بر گسترش عدل و داد در جهان و اصلاح تمام بشریت داشته باشد .

ثانیاً شخص منتظر در هر لحظه و ساعتی احتمال می دهد خدای متعال اراده ظهور نموده و اذن قیام به آن حضرت می دهد، لذا همواره در آمادگی کامل روحی نسبت به آغاز تحقق وعده الهی و برپایی عدالت جهانی به سر می برد.

ثالثاً اگر کسی بخواهد نمونه یک منتظر راستین باشد لازم است علاوه بر باور صحیح و آمادگی کامل، خود را پایبند به احکام الهی نموده و دستورات خداوند را بر دیگر علاقه های فردی و کارها و گفتارهای شخصی ترجیح دهد تا پیرو شایسته آن حضرت محسوب گردیده و موجب خوشنودی ایشان شود.

نتیجه تحقق این سه ویژگی، علاوه بر دست یافتن به خیر دنیا و آخرت و سربلند شدن از آزمایشات الهی و رسیدن به درجات کمال و اخلاص، موجب رساندن خیر و نیکی به تمام انسانها خواهد شد، چرا که به نوعی در ایجاد شرایط ظهور و برخورداری تمام بشر از عدالت سهیم بوده و با رفتار خداپسندانه و شایسته خویش، از تعدادگنهکاران کاسته و به تعداد مومنین افزوده است.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    

بخش سوم :

شرایط و نشانه های ظهور :

در فصل اول این بخش معنای شرایط ظهور و تفاوت آن با نشانه ها و علائم را برشمرده و در مورد هریک توضیح مختصری می دهد.

این شرایط با توجه به مرتبط بودنشان با برنامه ریزی های الهی برای تحقق روز موعود و نزدیکی و دوری زمان وقوع آنها نسبت به زمان ظهور به چهار گروه تقسیم می شوند که برای فهم بیشتر روایاتی بیان می شود که بر وقوع رویدادهای مشخصی در آینده دلالت می کند.

روایاتی که با صراحت مربوط به ظهور ان حضرت است، روایاتی که مربوط به برپایی قیامت می باشد و روایاتی که صرفاً به پیشگویی حوادث آینده پرداخته اند و در آنها مشخص نشده که این حوادث مربوط به ظهور حضرت مهدی است یا مقدمات قیامت.

در قسمت بعدی تقسیم بندی های کلی برای روایات علائم ظهور به اعتبار زمان وقوع انها بیان می شود :

دسته اول، حوادثی که تاریخ گویای وقوع آنهاست، شامل حوادثی که زمان وقوع آنها مورد شک و تردید است و حوادثی که یقین داریم پس از ظهور واقع خواهند شد.

دسته دوم، حوادثی که به جهت اقامه حجت، وقوعشان بر معجزه استوار است و حوادثی که به صورت طبیعی رخ می دهند.

دسته سوم، حوادثی که یا وقوع آنها را نباید پذیرفت و یا باید تاویل و توجیهشان کرد.