این کتاب پس از بحثی مقدماتی در زمینه تقسیم غیبت در سه بخش، موضوعات متنوعی را منعکس می کند که بخش اول آن شامل « تاریخ زندگی خصوصی و شخصی امام مهدی(عج)» می باشد و مشتمل بر فصولی همچون ؛ « راز اساسی غیبت امام مهدی(عج)»، « تکلیف اسلامی امام مهدی(عج)، در زمان غیبت»، « زندگی شخصی امام مهدی(عج)»، « ملاقات با امام مهدی (عج)، در دوران غیبت کبری» و « نامه امام مهدی (عج)، به شیخ مفید» می باشد.
بخش دوم کتاب ، پیرامون «تاریخ انسانیت در عصر غیبت کبری» می باشد که به بررسی رویدادها و حالات مجامع انسانی بطور عام می پردازد و مشتمل بر فصول « بررسی اخباری که در زمینه پیشگویی آینده وارد شدهاند»، « پیشگوییهایی که در اخبار آمده است» و « تکلیف اسلامی در زمان غیبت کبری؛ (عزلت یا جهاد، تقیه، انتظار)» است.
در بخش سوم ، شرایط و نشانه های ظهور را می خوانیم.
این کتاب 673 صفحه بوده و هر بخش دارای فصل ها و قسم ها و نکته ها و زمینه های زیادی است که در رساندن مطلب و فهم موضوع با توجه به آیات و روایات کمک زیادی می کند.
از ويژگىهاى كتاب، طبقهبندى و تقسيم منظم مطالب در تبيين شقوق و بخشهاى مختلف آن، توأم با دقت نظر مىباشد.
مقدمه:
مترجم به دنبال تبيين فلسفه شناخت بوده و در پى پاسخ دادن به اين سؤال است كه آيا تصورات و انديشههاى انسانى و به دنبال آن عملهاى برخاسته از آنها، در اختيار ماست و يا آنكه شناخت ما معلول اين عوامل بوده و حركت ما، به دنبال شناخت ما، برنامهاى از پيش طرح شده است.
تمهيد، به دنبال اثبات اين است كه حضرت مهدى(عج) داراى دو گونه غيبت بوده و اين خصوصيت، جز با عقيده اماميه درباره آن حضرت تطبيق نمىكند.
نویسنده بعد از آوردن نمونهاى از احاديثى كه پيرامون غيبت حضرت مهدى(عج) روايت شده، دو برداشت ممكن از آنها را بيان كرده است:
موافق با عقيده غير اماميه: مهدى(ع) كسى است كه در زمان خود تولد يافته و زمين را از عدل پر خواهد كرد. طبق اين عقيده، دو غيبت از يكديگر جدا بوده و در فاصله بين دو غيبت، حضرت بر مردم آشكار شده و ظهور بعد از غيبت دومى خواهد بود.
موافق با عقيده اماميه: مهدى(عج) از روز تولدش در قرن سوم، تا هنگام ظهور زنده مىباشد.
آنگاه به تفاوت میان دو غیبت صغری و کبری پرداخته و بر طبق روایات، اهمیت و دشواری و ژرفایی ویژه غیبت کبری در دراز مدت را اثبات می کند.
وى، پس از بررسى مجموع روايات، برداشت نخست را رد نموده و به سؤالات مطرحشده در اين زمينه پاسخ داده است.
نویسنده در مقدمه خود، معتقد است كه مسلمين در دوران فترت غيبت كبرى، در شرايطى دشوارتر از زندگى ديگر پيروان اديان آسمانى به سر برده و با برشمردن و توضيح ويژگىهاى زير، آن را دشوارترين دوره زندگى بشريت دانسته است:
1.قطع ارتباط كلى از رهبر و پیشوا و عدم بهره برداری از گفتار و کردار آن حضرت بعلت عدم دریافت توقیع از سوی ایشان و عدم وجود نماینده و نائب خاص از سمت ایشان؛
2. حاكميت ظلم و جور در زمین و تجاوز و تهدید بشریت به نابودی؛
3.شدت و وضوح امتحان الهى؛
لغزشگاه اول، خواسته ها و تمایلات طبیعی و فزونی عوامل گمراهی و انحراف
لغزشگاه دوم، رویارویی انسان با انواع و اقسام فشارها و کینه ها و دشواریهای در مسیر حقیقت و ایمان
لغزشگاه سوم، رویارویی با انواع شبهات و تشکیکاتی که اندیشه انسانی را بطور نامحسوس می شوراند.
بخش اول:
به بررسى تاريخ زندگى شخصى امام زمان(عج) در دوران غيبت كبرى و خصوصيات و صفاتى كه ايشان بدانها متصف مىباشند پرداخته است.
نویسنده، پس از تحليل مفهوم اساسى غيبت حضرت مهدى(عج) و دو نظريه پنهانى جسم و پنهانى شخصيت و عنوان، وظايف امام (ع) را پس از ظهور برشمرده و زندگى خصوصى ايشان از قبيل ازدواج، مكان و جايگاه زندگى، نام فرزندان و محل سكونت آنها را بررسى كرده است.
وى در فصل چهارم از بخش اول این کتاب، براى ديدار با حضرت، اهداف و مقاصدى را برشمرده و براى هر يك مثالى زده است؛ از قبيل :
هدايت و راهنمايى يك فرد و ملحق ساختن او به دوستداران و ياران حضرت. كمك كردن يكى از دو طرف دعوا. حل برخى از مسائل مشكلى كه علما از حل آنها عاجز شدهاند و...
درباره موضوع اخبار و روایات دیدار و مشاهده حضرت مهدی علیه السلام بسیار مفصل بیان شده و اهداف عمومی حضرت از دیدار با مردم هم اشاره شده از جمله نجات مسلمانان از دست جنایات و ستم فرمانروایان، مثل داستان گشودن راه کربلا، و بیان علت غیبت و عدم ظهورشان، هدایت و راهنمایی افراد، شفا دادن بیماریها، راهنمای گمشدگان در صحرا و بیابان، یاد دادن و آموختن دعاها و اذکاری که دارای مضامین عالیه و مطالب صحیح اعتقادی است، مثل اصرار بر خواندن نافله شب و زیارت جامعه و عاشورا و ... در فصل پنجم به تحلیل و بررسی نامه ها و توقیعات به شیخ مفید می پردازد و قواعد کلی این نامه ها را از دیدگاههای گوناگون بیان می کند. یعنی نکات حاوی کلمات و مضامین ایراد شده و تفسیر و توجیه آن عبارات بطور مفصل پردازش می گردد.
بخش دوم:
اختصاص دارد به تدوين و بررسى رويدادها و حالاتى كه مجتمع انسانى بهطور عام و جامعه اسلامى بهطور خاص دارا مىباشند؛ بر حسب آنچه در روايات آمده و نيز آنچه قواعد عامه مقتضى آن است.
نویسنده، پس از بررسى و جداسازى روايات و به دست آوردن قواعدى كلى براى فهم آنها، وضعيت فرد و جامعه را از نظر تدين و تعهد اسلامى و رويدادهاى مربوط به آن، طبق اخبار پيشگويى آينده، از دو جنبه مهم، مورد ارزيابى قرار داده است:
1. قواعد عمومى؛ 2. اخبار و روايات.
با بررسی دشواریها و اشکالات مربوط به سندیت روایات و احتمال جعل سند، نقل به معنی، حذف برخی الفاظ روایت و اینچنین موارد، روش رهایی از این دشواری را چهار منشأ می داند که در صفحه 227 کتاب به آن پرداخته شده است.
همچنین قواعدی کلی برای فهم روایات پیشگویی را بیان کرده و برنامه ریزی الهی پیش از اسلام و بعد از اسلام را مطرح می کند.
وى اعتراف به وجود بقيةالله(ع) و پيشوايى ايشان و پذیرش امامت ایشان را از مهمترين تكاليف اسلامى دوران غيبت دانسته و اين امر را بهعنوان يك اصل و وظیفه راستین پذيرفته است.
از این جهت مفهوم انتظار فرج و ویژگیهای منتظران مطرح می شود و اندیشه مهدویت به عنوان انگیزه ای برای تلاش هرچه بیشتر و پایبندی نسبت به تعالیم راستین اسلامی پیش از ظهور بررسی می گردد.
نویسنده در صفحه 390 عزلت و جهاد در دوره غیبت از دیدگاه قواعد عمومی و پی آمدهای آن را مطرح می کند و جوانب آن را میسنجد. سپس بی ارزشی و انحطاط مقام دشمنان حضرت مهدی عج را یادآور می شود.
بخش سوم:
به تحليل علائم ظهور و بررسى دقيق، منظم و جامع آنها در پرتو روشى منتقدانه پرداخته است.
مؤلف، مفهوم شرايط ظهور را از چند جهت مورد بررسى قرار داده است:
فرق شرايط با علائم :
معنى و تعداد شرايط ظهور از جمله وجود طرح و برنامه عادلانه كامل، وجود رهبر و پيشوايى شايسته و ياران همكار؛ ارتباط شرايط ظهور با برنامهريزى الهى؛ برنامهريزى ويژه الهى براى ايجاد و پيدايش رهبر.
وى بعضى از علائم، از قبيل مسخ شدن برخى از افراد و پيدا شدن صورت و سينهاى در خورشيد و... را با در نظر گرفتن ضوابط سندى، قابل اثبات ندانسته و با اين حال معتقد است، از بعضى از آنها مىتوان معانى دقيق رمزى به دست آورد و يا با موارد ديگر، تطبيق نمود.
تقسیم بندی کلی برای روایات علائم ظهور، برشمردن سایر علامات و کوشش برای فهم آنها بصورت یک مجموعه منظم مثل ظهور یمانی و خروج یأجوج و مأجوج از دیگر مواردی است که در این بخش به آن پرداخته شده است.
شرایط ظهور :
مؤلف در این فصل، ضمن بیان تفاوت میان شرایط و نشانههای ظهور، این موضوعات را مورد بررسی قرار داده است: شرایط لازم برای تحقق ظهور و حکومت عدل جهانی، ارتباط شرایط ظهور با طرح و برنامه الهی و طرح و برنامه خاص خداوندی برای تعیین و به وجود آوردن شخصی که بتواند جهان را رهبری کند.
نشانههای ظهور :
مؤلف در این فصل ابتدا، روش کلی خود را در برخورد با روایات مربوط به تعداد نشانههای ظهور بیان میکند، سپس به بیان مفهوم نشانه و انواع تقسیم بندیها در این زمینه میپردازد. در ادامه برخی اشکالات و ابهاماتی را که در زمینه نشانههای ظهور مطرح شدهاند بیان میکند و به آنها پاسخ میدهد. سپس نشانههای ظهور را اعم از حتمی و غیرحتمی با عنایت به تقسیمبندی آنها از نقطه نظرهای مختلف بیان میکند که فصول بخش سوم کتاب را به خود اختصاص داده اند.